Tháng 10/2020, Giáo sư Đàm Thanh Sơn - nhà vật lý người Việt nổi tiếng đang làm việc tại Mỹ - chia sẻ trên trang cá nhân về một sự kiện đặc biệt: Tiến sĩ Mai Thi Nguyen-Kim, nhà hóa học gốc Việt, được Tổng thống Đức trao tặng Huân chương Thập tự Liên bang (Bundesverdienstkreuz). Đây là huân chương toàn liên bang duy nhất của Đức, ghi nhận những đóng góp xuất sắc của bà trong việc đưa kiến thức khoa học đến công chúng một cách sinh động, dễ hiểu và truyền cảm hứng.Từ đó, hình ảnh Mai Thi trở thành biểu tượng mới trong giới truyền thông khoa học châu Âu - không chỉ tại Đức mà còn lan tỏa trong cộng đồng người Việt toàn cầu.

Từ cô bé 'xấu xí' đến biểu tượng truyền cảm hứng khoa học

Mai Thi Nguyen-Kim sinh năm 1987 tại Heppenheim (Đức) trong một gia đình người Việt. Bố mẹ bà sang Đức du học từ miền Nam Việt Nam hơn nửa thế kỷ trước. Bố bà là một nhà hóa học và cũng chính ông là người truyền cảm hứng đầu tiên cho con gái trong hành trình đến với khoa học.Trong cuốn sách nổi tiếng Komisch, alles chemisch (tạm dịch: Kỳ lạ thay, mọi thứ đều là hóa học), bà viết:

“Bố tôi là một nhà hoá học và ông nấu ăn cũng rất ngon. Ông bảo tôi: Tất cả các nhà hóa học đều biết nấu ăn - nếu anh không biết nấu ăn, anh không thể làm ngành hóa được.

Lúc tôi 13 tuổi và bắt đầu thích trang điểm, bố tôi giải thích tất cả mọi thứ cho tôi nghe: Chất nhuộm màu như thế nào, keo xịt tóc hoạt động ra sao, kem bôi mặt có độ pH bao nhiêu. Hóa học luôn là một phần của cuộc sống của tôi”.Với niềm đam mê ấy, Mai Thi theo học ngành Hóa học tại Đại học Mainz, sau đó tiếp tục nghiên cứu tại các viện hàng đầu như MIT, Harvard (Mỹ), RWTH Aachen và bảo vệ luận án tiến sĩ tại Đại học Potsdam. Đề tài nghiên cứu của bà tập trung vào vật liệu hydrogel và polymer - lĩnh vực có nhiều ứng dụng trong y học và kỹ thuật.Tại Việt Nam, vài năm gần đây, tiến sĩ Mai Thi Nguyen-Kim được nhiều độc giả trong nước biết tới với tư cách là tác giả của 2 cuốn sách bán chạy được dịch từ tiếng Đức: Ngộ quá, cái gì cũng hóa (năm 2021) và Đừng như con ếch lên dây cót - Khoa học trong thời đại tin giả (năm 2024).

Khi giới thiệu về bà trong chương trình “20 gương mặt - 20 câu chuyện” hồi đầu tháng 5 vừa qua nhân dịp kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt - Đức, Viện Goethe viết: Với phong cách sinh động, hài hước và dễ tiếp cận, tiến sĩ Mai Thi Nguyen-Kim truyền tải những khái niệm khoa học phức tạp qua nhiều chương trình truyền hình và trên kênh YouTube maiLab của bà. Với hơn một triệu người theo dõi, bà là một trong những YouTuber nổi tiếng nhất tại Đức. Nền móng sự nghiệp khoa học ấn tượng của bà được xây dựng từ khi theo học ngành hóa học tại Mainz, MIT, Harvard, Aachen và Potsdam.

Bước từ phòng thí nghiệm đến truyền hình đại chúng

Khi đang là nghiên cứu sinh tại Đại học RWTH Aachen (Đức), Mai Thi sớm bộc lộ khả năng chia sẻ về khoa học một cách cuốn hút và hài hước.Một trong những video đầu tiên của bà tại RWTH năm 2013 đến nay vẫn là một trong những clip được xem nhiều nhất của trường. Năm 2015, bà ra mắt kênh YouTube The Secret Life of Scientists nhằm thay đổi hình ảnh nhà khoa học khô khan trong mắt công chúng.Từ các cuộc thi như "Science Slam", bà bước ra đời sống số với kênh YouTube maiLab, giảng giải về các chủ đề khoa học “khó nhằn” bằng thứ ngôn ngữ trẻ trung, gần gũi và dí dỏm. Đến nay, kênh này đã có hơn 1,4 triệu người theo dõi, trở thành một trong những kênh YouTube về khoa học phổ biến nhất tại Đức.Ngoài YouTube, Mai Thi xuất hiện trong các chương trình truyền hình như Quarks, Terra X hay mới đây là MAITHINK X - die Show trên kênh ZDFneo. Bà đưa các chủ đề phức tạp như kỹ thuật di truyền, bất bình đẳng giới trong khoa học, trí tuệ nhân tạo… đến gần công chúng, bằng những mô hình hoạt hình sinh động, kết hợp các yếu tố hài hước nhưng vẫn nhưng vẫn giàu hàm lượng học thuật.Theo Rwth-aachen, sự đóng góp của Mai Thi trong việc gắn kết khoa học với xã hội đã được trao nhiều giải thưởng danh giá như Aachen Engineering Award - cùng với các tên tuổi lớn như Sebastian Thrun hay nữ giáo sư đoạt Nobel Emmanuelle Charpentier. Nhưng quan trọng hơn cả, bà là người làm cho khoa học trở nên gần gũi hơn với công chúng - đặc biệt là trong giai đoạn đại dịch Covid-19, khi khoa học đóng vai trò then chốt trong các quyết định chính sách.

Giáo sư Ulrich Rüdiger, Hiệu trưởng Đại học RWTH Aachen từng nhận định: “Từ nhiều năm nay, tiến sĩ Mai Thi Nguyen-Kim đã nâng truyền thông khoa học lên một tầm cao mới. Bà kết nối khoa học với công chúng và giới hoạch định chính sách một cách dễ hiểu và thuyết phục”.